GIUSEPPE SCHIRÒ DI MAGGIO – Metaforë (vjersha dygjuhëshe)

Giuseppe Schirò di Maggio

METAFORË

…01

Evropa me mijëra ngjyra
Evropa e kufijvet të hapur
Evropa e gjuhëvet
Evropa e bankavet
Evropa e së ardhmes
do të vinjë edhe këtu.
 Mikpritës i përpiktë,
do të veshësh tët bijë
me kostumin tradicional
e do t’e dërgosh te sheshi kryesor
me kanistrën më të re
t’i dhuronjë Evropës
sa dheu yt prodhon
vaj verë djathëra.
S’ mund t’i dhuronjë,
vajza jote e pafajshme,
shëngun e privilegjit tënd më të vjetër
fjalën arbëreshe
të bjerrë dhuratë të shpirtit.

…01

L’Europa dai mille colori
l’Europa delle frontiere aperte
l’Europa delle lingue
l’Europa delle banche
l’Europa del futuro
verrà anche qui.
 Ospite attento,
vestirai tua figlia
con il costume tradizionale
e la manderai nella piazza principale
con il cesto più nuovo
a offrire all’Europa
quanto la tua terra produce
olio vino formaggi.
 Non potrà offrirle,
l’innocente tua figlia,
il segno più antico della tua distinzione
la parola arbëreshe
perduto dono dello spirito.

…02

– Mos u nis kaq shpejt, vëlla,
s’ më jep as edhe kohën
të të shtronj bukë e verë
të të flas për gjellën time
për vetminë time e për psenë.
 Mos rrimë këtu te dera.
 Mos u trëmb të hysh.
 E di se mund të t’ dukem si trau i sprasëm
i njëi argshi të vjetër nani mbërthyer
nga bunaca e pandjeshme
e këtij oqean-homologimi,
por çdo t’i bënj? Mundet në realitet
të bëhet ndonjë gjë?
 Ngushullimi i pranisë sate – u e di –
do të më rëndonjë më shumë vetminë
çë do të pasonjë mënjëherë nisjen tënde.
 Vetmisë pra do t’i shtonj vetmi.
 Zinxhiri im.
 Pastaj më qëndron po të mbyllem në vetvete
me shoqërinë e pakëndshme
të regëtimës mekanike të orëvet.

…02

 – Non andar via così presto, fratello,
non mi dai nemmeno il tempo
di offrirti pane e vino
di parlarti della mia vita
della mia solitudine e del perché.
 Non stare alla porta.
 Non temere d’entrare.
 Lo so che sembro essere l’ultima trave
di una vecchia zattera ora bloccata
dalla calma indifferente
dell’oceano-omologazione,
ma che posso farci?  C’ è realisticamente
qualcosa da fare?
 II conforto della tua presenza – sono certo –
renderà più dura la mia solitudine
successiva al tuo partire.
 A solitudine aggiungerò solitudine.
 La mia catena.
 Non mi resta poi che chiudermi in me stessa
con la compagnia noiosa
del pulsare meccanico delle ore.

…03

 Më deh. Ka gradë alkolike të larta
kjo mirëpritje jote.
 Gjaku i dheut tënd. Transfuzion.
 U këtë verë të pagëzuar
me dashuri vëllazërore
s’ e mbanj mirë!
 Tryeza e shtruar. Buka çë gjeshe ti
por lulet e fjalëvet
kundërmojnë më fort se rigani.
 Qesh. Më thua se sekretin
e ditëvet të gjata
e ruan në shpellat e tua
– barkushe të zëmrës.
 U s’ di çë të të thom.
 S’ mund të flitet me objektivitetin e verës.
 Por dy fjalë duhet t’i vë në tryezë.
Jam i sigurt se mosgjë e mosnjeri
mund të të ndërronjë
gjer çë në kurmin tënd do të rrjedhënj
limfa arbëreshe çë të përcakton!

…03

 Mi ubriachi. Ha un’alta gradazione alcolica questa tua ospitalità.
 II sangue della tua terra. Trasfusione.
 lo questo vino battezzato
d’ amore fraterno
non lo reggo bene!
 Tavola imbandita. II pane che hai preparato tu
ma i fiori delle parole
profumano più dell’origano.
 Ridi. Mi dici che il segreto
della tua longevità
lo nascondi nelle tue grotte
– ventricoli cardiaci.
 Io non so che dirti.
 E’ difficile parlare con l’obiettività del vino.
 Ma due parole te le voglio dire.
 Sono certo che niente e nessuno
ti potrà cambiare
finché nel tuo corpo circolerà
la linfa arbëreshe che ti connota!

…04

 E di, mos rri e mërijtur!
S’ ke nevojë të nkuqesh!
 Kjo botë jona s’ është
bota e çudiravet!
 Një ditë të erdhi turp
për veten tënde e për fjalët e tua
dhe lipe shkurorëzim nga gjuha jote e parë!
 Një perëndi fitimtare veproi mbi ty shndërrimin
e sot ke vetëm gjuhën tënde të dytë.
Mund të mburresh me kaq për ndonjë
pikë qëndrese:
ca pleq belbëzojnë edhe sot
ndonjë shprehje të gjuhës së parë!
Por rri në pritë – ka qënë përherë në pritë –
furtuna e tmerrshme e asaj perëndie fitimtare:
një vrundull më të vendosur
e as dhe pleqtë do të të qëndrojnë më.
Por ti mos rri e mërijtur!

…04

 Lo so, non ti crucciare!
Non è il caso di arrossire!
Questo nostro mondo non è
il paese delle meraviglie!
 Un giorno ti sei vergognato
di te stesso e delle tue parole
e hai chiesto divorzio dalla tua prima lingua!
 Un dio vincente operò in te la trasformazione
e oggi hai soltanto la tua seconda lingua.
 Puoi vantare però qualche
punto di resistenza:
alcuni vecchi ancora balbettano
qualche espressione della prima lingua.
 Ma è in agguato – lo è da sempre –
il vento temibile di quel dio vincente:
una sfuriata più decisa
e nemmeno i vecchi ti resteranno più.
 Ma tu non ti crucciare!

…05

 Vendose male të gjallë si mure për mbrojtje
e humnera të pakaptueshme ku me vrull
rrjedhin ujëra luftëtare pengesa
kundër hyrjes së armiqvet. Por armiku
i sotëm televiziv çë s’ mundi
nga dheu të vij, me dhunë hyri
nga ajri o nëpërmjet kabllos e nani
është mik i përhershëm i gostivet
e i festavet të tua. Por kush gërryen pak
ngjyrën e jashtme të shtëpivet të tua
zbulon zëmrën tënde të kuqe arbëreshe
e kush fshin pluhurin nga gurët e tu rrugorë
ndien kumbimin e vallevet akoma
për të dashurën tënde të vjetër.

…05

 Hai posto montagne vive come mura di difesa
e fossati invalicabili dove d’impeto
scorrono acque guerriere ostacolo
all’accesso dei nemici. Ma il nemico
odierno televisivo che non poté
da terra venire, con l’inganno entrò
dall’etere o via cavo ed è ormai
ospite fisso dei tuoi banchetti
e delle tue feste. Ma chi raschia un po’
la tinta esterna delle tue case vede
il tuo rosso-cuore arbëresh
e chi spazza la polvere dalle tue pietre stradali
ancora sente il risuono delle danze
per il tuo antico amore.

…06

 Qëndrove në moshën tënde të re
dhe as ke nevojë të fshehësh vitet:
me siguri të ruajti kështu
dashuria e dëshira e atyre që të vinin rrotull.
 Qëndrove besnike ndaj parimevet të dëlirësisë
edhe në kohë në të cilat
të shkëshillohej të ndodheshe e vetme.
 Mund të vazhdosh ashtu për mot e monë.
Por trëmbem mos të të paraqitet
nga rruga kryesore – në një mesditë
plot me diell të hutuar –
ndonjë lajkatar magjepsës
çë të rrëmben me turbomakinën e kuqe-flakë
– volumin e stereos të gjithë-ngritur
çë mbyt thirrmat e tua të kota.

…06

 Sei rimasta alla tua età giovanile
né hai bisogno di nascondere gli anni;
di sicuro ti ha conservato così
l’amore e il desiderio dei tuoi corteggiatori.
Sei rimasta fedele ai principi di castità,
anche in tempi in cui
era sconsigliabile trovarsi sola.
Potresti durare così in eterno.
Ma ho paura che spunti
dalla strada principale – in un mezzodì
carico di sole distratto –
qualche corteggiatore irresistibile
che ti rapisca con la sua turbo rossa fiammante
– lo stereo a tutto volume
che copre le tue inutili grida. 

…07

E di se mërihe kur të flas
për sëmundjet e tua
e se duhet të të vërenjë jatroi
– një “TAK”, një “çek ap”, analizë e gjakut
e urinavet dhe e ndo gjëje tjetër –
se duhet të mbash
– por e ke mbajtur prej kohësh,
sidomos kur s’kishe gjë tjetër të mbaje –
dietën mesdetare
se duhet të bësh lëvizje
stresit t’i reshtesh të jetës moderne!
 Ë i rëndë rrëziku
sepse mund të zhytesh
në një përjetësi heshtjeje
ku as edhe heshtja ndihet,
ti çë ke mundësi të shpëtohesh
ngase akoma e largët ë fusha
çë bën të rrafshë çdo gjë çë nget.

…07

 So di farti immalinconire se ti parlo
delle tue malattie
e che dovresti farti visitare dal medico –
una “TAC”, un “check-up”, esami del sangue
delle urine di non so cos’altro! –
che dovresti seguire
– ma l’hai seguita da sempre,
soprattutto quando non c’era altro da seguire –
la dieta mediterranea
che dovresti fare del moto,
evitare lo stress della vita moderna!
II rischio é grave
perché potresti immergerti
in un’eternità di silenzio
dove nemmeno il silenzio si ode,
tu che potresti salvarti
perché ancora lontana è la pianura
che rende livellata ogni cosa che tocca. 

…08

Të gjenj të vetme në këtë pyll lisash
plot me dre nga ankthet çë nata
të derdh më tepër se çdo nxënësie të mundshme
e nga vegimet e tmerrshme çë dita
të bën të të kërcejnë përpara.
 Më thua me pikëllim se ke bjerrë
edhe ngërdheshjen e pavullnetshme
të buzëqeshjes së hidhët.
 Brënda pyllit edhe dielli ë i rremë
dielli çë të ndërton shkallë drite
– të çahen te duart nëse i nget –
e çë kurrë s’mund të të ndihmojnë
të ikësh nga lëmshet e nënpyllit.
 Por në vonon akoma princi yt shpëtues
do t’e gjenjë krejt të ngurosur kurmin-tënd-lis
me copa veshjeje të ngjitura
si flamur disfate.

…08

 Ti trovo sola in questo bosco di querce
piena di paura per gli incubi che la notte
ti riversa al di là di ogni tua possibile capienza
e per gli orridi fantasmi che il giorno
ti fa saltellare dinanzi.
 Mi dici con angoscia d’aver perso
perfino la smorfia involontaria
del sorriso amaro.
 Nel bosco anche il sole è bugiardo
il sole che ti crea scale di luce
– ti si frangono tra le mani se le tocchi –
e che mai ti possono aiutare
a fuggire dall’intrico del sottobosco.
Ma se tarderà ancora il tuo principe salvatore
troverà tutto pietrificato il tuo-corpo-quercia
con brandelli di vestito attaccati
come bandiera di sconfitta.

…09

 Poeti* ynë vdiq gjatë rrugëvet shtetërore
mbi shtroja hekurishtesh të përdredhura
me vegime jetësh verbuese. Megjithatë
shpresa o e ardhmja s’mund të ketë
erë benzine përzier me gjak
por fryme të mirë njeriu
çë do të të trashëgonjë brez pas brezit
me të folmen tënde tipike.

_____

* Poeti Vorea Ujko,  papas Domenico Bellizzi, lindur në Frashnitë nië 12.6.1918,  famullitar i Fermës për 46 vjet,  vdiq,  pas një aksidenti autoniobilistik, në Bari më 24.1.1989.

…09

Il nostro poeta* è morto lungo le strade statali
su giacigli di ferraglie contorte
con visioni di mondi allucinati. Però
la speranza o l’avvenire non può avere
odore di benzina misto a sangue
ma di buon fiato umano
che ti tramanderà di generazione in generazione
con il tuo tipico idioma.

_____

* II poeta Vorea Ujko, papas Domenico Bellizzi,  nato a Frascineto il 12.6.1918, parroco di Firmo per 46 anni, e norto,  dopo un incidente stradale, a Bari il 24.1.1989

…10

 Horizonti yt detar është Joni
i pjellë nga ujërat e tua amniotike
i pagëzuar me lotët e tua
të fortë kripe.
 Mbi ankthin tënd të rindërtuar
ngrëjte ballkone të reja të vëzhgoje
horizontet e kuq prej deti
çë lindja në agim të bie.
– Kur m’u çajtën ujërat
ish stinë e mesme – më thua –
e të lindurit e mi shpejt morën
rrugët e dheshme të mërgimit
ashtu çë sot druanj
pranverat e vjeshtat stinë
në të cilat bijvet çë më qëndruan
zakonisht u zgjohen
dëshira dashurie të jashtme.

…10

 II tuo orizzonte marino è lo Jonio
partorito dalle acque tue amniotiche
battezzato dalle tue lacrime
forti di sale.
 Sulla tua ansia ristrutturata
hai costruito balconi nuovi a scrutare
gli orizzonti rossi di mare
che l’oriente all’alba ti porta.
– Quando mi si ruppero le acque
era stagione di mezzo – mi dici –
e i miei nati all’istante presero
le vie terrestri dell’emigrazione
cosicché oggi temo
le primavere e gli autunni stagioni
in cui ai miei figli rimasti
di norma si svegliano voglie d’amore straniero.

---

Pasqyra e lëndës, si dhe emërtimet e poezive, përkatësisht me numrat që i shenjojnë ato.

METAFORË \ LA METAFORA

…ANDALLI \ ANDALI (CZ) …01
…BADHESA \ VILLA BADESSA (PE) …02
…BARILLI \ BARILE (PZ) …03
…ÇERVIKATI \ CERVICATI (CS) …04
…ÇIFTI \ CIVITA (CS) …05
…EJANINA \ EJANINA DI PRASCINETO (CS) …06
…FALLKONARA \ FALCONARA ALBANESE (CS) …07
…FARRNETA \ FARNETA DI CASTROREGIO (CS) …08
…FERMA \ FIRMO (CS) …09
…FIRMOZA \ ACQUAFORMOSA (CS) … 10
…FRASHNITA \ FRASCINETO (CS) …II
…GARAFA \ CARAFPA DI CATANZARO (CZ) …12
…HORA E ARBËRESHËVET \ PIANA DEGLI ALBANESI (PA) …13
…KARFICI \ CARFIZZI (CZ) …14
…KASTËRNEXHI \ CASTROREGIO (CS) … 15
…KATUNDI \ GRECI (AV) …16
…KAZALLVEQI \ CASALVECCHIO DI PUGLIA (FG) …l7
…KEJVERICI \ CAVALLERIZZO DI CERZETO (CS) …18
…KËMARIMI \ CAMPOMARINO (CB) …19
…KUNTISA \ CONTESSA EMTELLIRA (PA) …20
…MAQI \ MACCHIA ALBANESE (CS) …21
…MARÇEDHUZA \ MARCEDUSA (CZ) …22
…MARRI \ MARRI (CS) …23
…MASHQITI \ MASCHITO (PZ) …24
…MBUZATI \ SAN GIORGIO ALBANBSE (CS) …25
…MUNGRASANA \ MONGRASSANO (CS) …26               
…MUNXIFSI \ HEZZOJUSO (PA) …27
…HUNXHIFUNI \ MONTECILFONE (CB) …28
…PALLACI \ PALAZZO ADRIANO (PA) …29
…PICËLIA \ SANTA CATERINA ALBANESE (CS) …30
…PLLATANI \ PLATACI (CS) …31
…PORTKANUNI \ PORTOCANNONE (CB) …32
…PUHËRIU \ PALLAGORIO (CZ) …33
…QANA \ CERZETO (CS) …34
…QEFTI \ CHIEUTI (PG) …35
…RURI \ URURI (CB) …36
…SËNDASTINA \ SANTA CRISTINA GELA (PA) …37
…SPIXANA \ SPEZZANO ALBANESE (CS) …38
…STRIGARI \ SAN COSMO ALBANESE (CS) …39
…SHËN BENEDHITI \ SAM BENEDETTO ULLANO (CS) …40
…SHËN JAPKU \ SAN GIACOMO DI CERZETO (CS) …41
…SHËN KOLLI \ SAN NICOLA DELL’ALTO (CZ) …42
…SHËN KOSTANDINI \ SAN COSTANTINO ALBANESE (PZ) ,..43
…SHËN MARXANI \ S. MARZANO DI SAN GIUSEPPE (TA) …44
…SHËN MITRI \ SAM DEMETRIO CORONE (CS) …45
…SHËN MËRTIRI \ SAN MARTINO DI FINITA (CS) …46
…SHËN PALI \ SAN PAOLO ALBANESE (PZ) …47
…SHËN SOFIA \ SAMTA SOPIA D’EPIRO (CS) …48
…SHËN VASILI \ SAN BASILE (CS) …49
…UNGRA \ LUNGRO (CS) …50
…VAKARICI \ VACCARIZZO ALBANESE (CS) …51
…VINA \ VENA DI MAIDA (CZ) …52
…XHINESTRA \ GINESTRA (PZ) …53
…54

Shënim.  Trajtat arbëreshe autori i vuri apostafat në tekstin e poezivet.
Nota.  Le forme arbëreshe sono state inserite volutamente nei testi poetici dall’autore.