Shpëtim Kelmendi – Në muzgun e një poeti lirik

Shpëtim Kelmendi

Në muzgun e një poeti lirik

Një burrë shtatimët dhe i veshur me të zeza shfaqet e zhduket hapësirave gri të kryeqytetit, ku dhimbshëm pulson ritmi fatkeq i botës sonë shqiptare. Një burrë i plakur, ndonëse nuk është më shumë se gjashtëdhjetë e tre vjeç, me një çantë të zezë e të vjetër hedhur në supin e djathtë, me një kapelë republika të vendosur pa kujdes në krye. I shpërqendruar, i pavënë re prej njerëzish që enden përreth tij. I huaj. Ngjan vërtet si i huaj apo si i sjellë përdhunshëm, pa lejen e tij dhe krejt papritmas në një botë të panjohur, ku i duhet të mbijetojë me çdo kusht. Jeton në zgrip të vëmendjes së njerëzve të zakonshëm, por edhe përskaj vëmendjes së njerëzve të rëndësishëm, të cilëve herë mbas u duket sikur përbëjnë ndërgjegjen e të sotmes sonë. Ky njeri i çuditshëm, për të cilin nuk mund të thuhet me saktësi nëse bën pjesë në atë apo në këtë shtresë shoqërore, nën një vështrim të vëmendshëm shfaqet si një zotëri që sapo e kanë plaçkitur dhe keqtrajtuar, si një njeri që po kërkon adresën e dikujt, si një postier që nuk i kujtohen fare adresat, si një udhëtar i largët që ka humbur rrugën etj.. Mund ta krahasosh me gjithçka e me këdo, por nëse nuk ia ke parë portretin në ndonjë nga librat e tij, kurrsesi nuk të shkon ndërmend se bëhet fjalë për një nga poetët lirikë më të mëdhenj shqiptarë të shekullit njëzet: Frederik Reshpjen, ose Fredin, siç i thërrasin miqtë e tij më të afërt. Ndoshta e teproj kur them “miqtë“, sepse ndokush mund të mendojë se ata janë të shumtë. Në të vërtetë janë fare pak. Vështirësia për të qenë mik i një kallaballëku njerëzish nuk shkaktohet për arsye se Fredi është një tip i vështirë dhe tekanjoz, jo se është i pasjellshëm, sepse në komunikim ai është një zotëri i vërtetë, por sepse mendjemprehtësia dhe inteligjenca, të cilat i reflektohen në vështrimin sardonik, që buron prej syve të tij përherë të skuqur, bëjnë çdo njeri të ndihet si përballë një skaneri që nxjerr në pah sëmundjet e fshehura me kujdes. Fredi përpiqet me të vërtetë shumë për të gjetur te të tjerët cilësitë e tyre të mira, po kur nuk i gjen, bëhet i drejtpërdrejtë dhe nuk përton ta thotë të vërtetën, sado e papërballueshme qoftë ajo. Ironia e tij e përhershme, për të cilën kurrë nuk mund të thuhet me saktësi nëse është armë sulmi apo vetëmbrojtjeje, por që gjithsesi shkakton te bashkëbiseduesi një pickim të ambël dhe aspak armiqësor, është një nga mënyrat e shpërfaqjes së asaj atmosfere shijeje e shajnie, ku lundron ky kapiten i vjetër.

Thotë gjëra të çuditshme mbi filozofinë, politikën, retorikën, historinë, fëmijërinë, e ndonjëherë edhe mbi letërsinë. Për këtë të fundit flet pa ndonjë pasion të veçantë, gati me indiferencë, a thua se bëhet fjalë për diçka që nuk i intereson, ndaj dhe e kundron prej së jashtmi. Kur e pyes nëse ka shkruar ndonjë gjë të re, më përgjigjet se ka shkruar vazhdimisht, por meqë është përherë në lëvizje, mjaft prej poezive i humbasin. Këtë e thotë pa ndonjë dhimbje a trishtim. Për të, e rëndësishme është që i ka shkruar ato poezi, pra që ia ka shlyer borxhin vetes, sepse të tjerat nuk kanë rëndësi. Gjithsesi, ai nxjerr ca fletushka të zhubravitura që s‘bëjnë as për atje, ose në rastin më të mirë nxjerr ndonjë fletore të shkatërruar, ku vargjet përzihen me ca llogari të thjeshta shpenzimesh ushqimore apo me ca shkarravina pa kuptim, dhe m‘i jep t‘i lexoj. Nuk marr vesh pothuajse asgjë. Një shkrim i çatrafiluar dhe i çoroditur. Duket si shkrimi i një gjuhe të vdekur. Atëherë Fredi është i detyruar të lexojë vetë. Se ç‘ka njëfarë drithërime zëri i tij, që vjen prej së thelli. Drithërimë tragjike. Lexon ngadalë, por bukur. Në ndonjë rast, siç është ai i poezisë së shkruar ditëve të fundit “Kthim në vendlindje“, të cilën ia kushton Shkodrës, i mbushen sytë me lot. Nuk i fshin. Kjo ngaqë i vjen turp, ngaqë nuk do t‘ia dijë, apo thjesht ngaqë përton. Qan pikërisht gjatë recitimit të vargjeve:

Ah, kur ishim të rinj dhe të bukur
si s’na vajti mendja të bënim një vjeshtë…
Por tashti ti ke vdekur…
dhe je shtrirë në të gjitha stinët…

I them se është një lirikë shumë e bukur dhe ai përpiqet me gjithë zemër të ndihet i kënaqur. I them se përmbledhja e lirikave të tij është një ngjarje që do të festohet në histori, por ai thjesht buzëqesh dhe përpiqet ta shfaqë së jashtmi rëndësinë e këtij komplimenti. Në të vërtetë nuk i intereson fare. Tjera gjëra ka ndërmend. I duhet të vazhdojë medoemos luftën për mbijetesë. Poezia i intereson vetëm kur e shkruan, sepse vetëm në atë çast ajo i shërben me të vërtetë. Flasim mbi këtë temë, dhe befas ai thotë: “Ja, ky është qëllimi i poezisë!” Kurrë nuk e mora vesh se cili është qëndrimi i tij i vërtetë dhe cila maska. Nuk e kam dëgjuar ndonjëherë të flasë me pasion për ndonjë poet shqiptar, përjashto De Radën, Mjedën, Lasgushin e Ali Asllanin. Përmendja e ndonjë tjetri, në ndonjë rast të veçantë, ndodh vetëm për arsye interesi apo të ndonjë gulshi emocional të çastit. Nën vizionin e tij, që herë është haluçinant, herë surreal, herë absurd, herë onirik, herë romantik, herë futurist apo modernist, asnjë nga burrat e mëdhenj të Shqipërisë nuk janë gjallë. Flet për botën e të vdekurve të gjallë… mandej flet për Osirisin, Hadin, Kadmin, Agenorin, Zotin, duke shtuar se do të vdesë së shpejti. E pyes se pse mendon kështu, e më përgjigjet se nuk ka frikë nga vdekja, mbasi është katolik i mirë. Asnjë pyetjeje nuk i përgjigjet në mënyrë të drejtpërdrejtë. Ai hidhet nga një temë në tjetrën me lehtësinë e një ketri që hidhet nga një degë në tjetrën, gjithnjë me një natyrshmëri të mahnitshme. Kushdo që i bën ndonjë intervistë, nëse kjo ndodh, sepse s’i ka fare qejf intervistat, do të vërejë se ai përgjigjet tjetër për tjetër. Për Fredin nuk kanë rëndësi pyetjet që i bëhen, por përgjigjet që jep vetë, aq sa të krijohet ideja se dikush tjetër, një qenie e padukshme, ia bën pyetjet përpara intervistuesit.

Fredi është njeri i lirë: i lirë në përgjigje, i lirë në heshtje. Se ku i gjen ca bare të çuditshme periferike, me njerëz të ulur aty-këtu që flasin për sportin, politikën apo për kurvat. Ndihet mirë. Kamerieret nuk e njohin dhe e vështrojnë si një burrë të gjorë, i cili thjesht ka nevojë për ndihmë, ndaj i afrohen vetëm për porosinë. Askush nuk e di se kush është ai. Edhe po ta dinë, nuk ndryshon ndonjë gjë. Askush nuk ka nevojë për një artist, qoftë ky edhe Frederik Rreshpja, i vetmi poet i mbijetuar i realizmit socialist, ai që ia riktheu pranverën e humbur lirikës shqiptare, për të zënë vend qysh në gjallje mes panteonit të poetëve të mëdhenj të traditës kombëtare. Dhe është ende gjallë, aq sa mund të thuhet. Është i vetmuar, gjë të cilën, në një farë mënyre edhe e ka kërkuar. Është i varfër. Nuk ka as edhe një banesë ku mund të strehohet dhe ku të mund t‘i sistemojë me nge shkrimet e tij, që tash për tash i ka hedhur kuturu në trajtën e një shuku fletushkash në çantën e vet të zezë e të vjetër, të cilën e mbart me vete si ndërgjegjen tonë të humbur. Është i sëmurë, me një koleksion të tërë sëmundjesh, aq sa në stomakun e tij të lodhur hedh më shumë ilaçe se sa ushqim. Trupin e pakët dhe të kërrusur kanë filluar t’ia pushtojnë paralizat e pjesshme. Gjithë ç’mund të përshkojë më këmbë, është vetëm një distancë prej njëzet hapash. Mandej i duhet taksia. Nuk ka ndihmë. Asnjë ndihmë. Shteti shpërndan gjithandej pensione honorifike, në shumicën e rasteve për individë që e kanë dëmtuar me zell të admirueshëm artin shqiptar, por jo për Frederik Rreshpjen, për të cilin, në një farë mënyre mund të thuhet se është sakrifikuar për poezinë shqipe. Sa herë përmendet emri i tij, më kujtohet njeriu i lirë. Krejtësisht i lirë. I lirë në fjalë, në mendim, në veprim, në marrëdhënie me njerëzit, i lirë ndaj poezisë, ndaj jetës, ndaj respektit që ndokush mund të ketë për të, ndaj urrejtjes, ndaj indiferencës, heshtjes, deklaratave boshe, i lirë nga pasuria, nga rrojtja normale, i lirë nga mirënjohja dhe kujdesi i të tjerëve, i lirë nga dashuria dhe respekti ynë për veprën e tij.

Shumë njerëz nuk e dinë se është gjallë, disa të tjerë shfryjnë se ai e meriton fatin që ka, po për një gjë janë të detyruar të bien dakord të gjithë: që ai është një nga personalitetet më të mëdha të poezisë shqipe.

Fredi po shmanget pak e nga pak, ashtu si dielli që prihet kah perëndimi, pa i interesuar nëse ndokush është i kënaqur apo mirënjohës për ngrohtësinë e tij. Po perëndon. Dalëngadalë po hyn në legjendë. Pa zhurmë, pa tërsëllimë, pa bujë, pa lavde. Thjesht po shkon në periferi të vëmendjes sonë të ngarkuar me gjëra të rëndësishme, ashtu siç patën shkuar De Rada, Serembe, Mjeda, Lasgushi, Asllani. Nesër do ta kujtojmë me respekt. Do ta festojmë bujshëm praninë e tij të dikurshme midis nesh. Nesër ai do shfaqet e do zhduket lirisht nëpër kujtesat tona. Nesër…

Tiranë, 2003